Σελίδες

Σάββατο 7 Μαΐου 2011

Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ


Η ΤΡΑΓΩΔΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΓΑΛΕΙΟ ΤΗΣ ΙΣΠΑΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

(Με αφορμή άρθρο του σ. Κουτσουμπού με τίτλο: Ισπανική Επανάσταση και σταλινική αντεπανάσταση στο ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ και το φιλμ του Κεν Λόουτς "Γη και Ελευθερία")

Το ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΚΑΦΕΝΕΙΟ συνεχίζει τη δημοσίευση θεωρητικών και Ιστορικών άρθρων κλασικών του Μαρξισμού και νεότερων πάνω σε ζητήματα Ιστορίας και Θεωρίας. Σήμερα παρουσιάζουμε ένα κείμενο του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΒΗΧΟΥ συμβολή στη συζήτηση που έχει ανοίξει για την Ισπανική Επανάσταση του 1936.

(...Καθώς οι Γερμανοί προέλασαν ταχύτατα μέσα από τη Γαλλία, πολλοί προοδευτικοί καλλιτέχνες παγιδεύτηκαν στο Παρίσι. Ανάμεσά τους και ο Πικάσο. Κάποια μέρα λοιπόν, τον κάλεσαν στην Κομαντατούρ, όπου ένας γερμανός αξιωματικός τον ρώτησε με άγρια διάθεση:

- Είσαι ο αντιφασίστας ζωγράφος;

- Ναί, πράγματι είμαι ένας ζωγράφος, του απάντησε ήρεμα ο Πικάσο. Τότε ο αξιωματικός του κολλάει κάτω από τη μύτη μια εικόνα. Ηταν η "Γκουέρνικα", ο περίφημος πίνακας του ζωγράφου που απεικονίζει την καταστροφή, τον αφανισμό της μικρής βασκικής πόλης κατά τη διάρκεια του ισπανικού εμφυλίου, απ΄ τα γερμανικά στούκας.

- Εσείς το κάνατε αυτό; βρυχήθηκε ο Γερμανός.

- ΟΧΙ κύριε, απάντησε ο Πικάσο. ΕΣΕΙΣ!)

Το "Γη και Ελευθερία" του Αγγλου σκηνοθέτη Κεν Λόουτς, εισέβαλε πριν μερικά χρόνια αναπάντεχα στον φιλμικό χώρο, με σεμνότητα, απλότητα και ειλικρίνεια, μιλώντας για τους νεκρούς επαναστάτες του χτες, με την πεποίθηση ότι στο χώμα που τους σκεπάζει τρέφονται ακόμα οι ελπίδες μας για το Αύριο που δεν έχει έρθει ακόμα. Προχωρεί κραδαίνοντας παντού και πάντα το κόκκινο λάβαρο της Επανάστασης. Μιας επανάστασης όχι αφηρημένης και χαμένης κάπου στο αόριστο μέλλον, μα πολύ απτής, που η αναγκαιότητα της μας πνίγει - άμεσα υλοποιήσιμη απ΄ την πρώτη στιγμή της εξουσίας της.

Μέσα απ΄ το βαρύτατο αυτό έρμα ο Κ. Λόουνς καταγγέλλει τον σταλινισμό έτσι όπως πρώτη φορά παρακολουθήσαμε στην οθόνη. Η αποκατάσταση της Ιστορίας γίνεται σεβασμός της Ιστορίας κι αυτός, σεβασμός και πόρτα στο Αύριο που θ΄ ανοίξει διάπλατα μόνον όταν η Επανάσταση γίνει το ενεργητικό του υποκείμενο. Ταινίες με θέμα τον "σταλινισμό" είχαν γυριστεί ουκ ολίγες στο παρελθόν: κυρίως προϊόντα της αστικής προπαγάνδας, ταύτιζαν κατά κανόνα για τους πολύ προφανείς και συγκεκριμένους σκοπούς της, το σταλινισμό με τον κομμουνισμό, χρησιμοποιώντας και αναμειγνύοντας γνωστά και τετριμμένα υλικά διαστρέβλωσης της σοβιετικής κοινωνίας και της υλικής-κοινωνικής της βάσης, με κάποια απ΄ τα έργα τις ημέρες και τα εγκλήματα της σταλινικής γραφειοκρατίας, αποκλειστικά και μόνο για αντικομμουνιστική εκμετάλλευση. Έτσι το συνηθισμένο σχήμα ήταν μια "στυγνή μαύρη δικτατορία" να αντιπαρατίθεται στον φωτεινό δυτικό κόσμο που παρά τις "ατέλειές" του "ευημερούσε και ήταν ελεύθερος"...

Μια δεύτερη - μικρότερη ποσοτικά - κατηγορία ταινιών, "αριστερής" εκκίνησης, κατέληγε σε τελική ανάλυση σε ανάλογα αποτελέσματα, αφού έλειπε κατά κανόνα ο ελάχιστος επαναστατικός - ταξικός προσανατολισμός. Ο αντικομμουνισμός εδώ σαν πιο επεξεργασμένος και κομψός, λιγότερο σχηματικός, κάποτε απέβαινε προφανώς και περισσότερο ύπουλος...

Έμεναν τέλος κάποιες διάσπαρτες ειλικρινείς αριστερές φωνές (ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες) και κάτω απ΄ την πίεση της κρίσης του σταλινισμού βρήκαν στήριγμα και τόλμη να διεισδύσουν στο φαινόμενο του σταλινισμού, ανακαλύπτοντας και καταγγέλλοντας άλλοτε την Μεγάλη Παρέκκλιση, άλλοτε την παραμόρφωση μιας κοινωνίας που απ΄ τον παράδεισο της ελευθερίας που είχε υποσχεθεί στα μέλη της δε της πρόσφερε, παρά τον εφιάλτη ενός ατέλειωτου γκούλαγκ, έναν κόσμο τόσο μακριά απ΄ την αυγή της αθωότητας και τόσο βουτηγμένο στο σκοτάδι ενός ανελέητου ζόφου που συνήθως έβρισκαν ταιριαστό ν΄ αποδώσουν με τα χρώματα μιας Οργουελικής παλέτας. Ήταν γι΄ αυτούς μια κοινωνία αναποδογυρισμένου ονείρου μεν χωρίς τέλος και λύση δε...

Και συνήθως ο αντισταλινισμός έφτανε ως αυτά τα όρια...

Δεν είναι παράξενο που η πιο εμπεριστατωμένη, η μόνη μαρξιστική-επιστημονική ανάλυση του σταλινισμού όσον αφορά τη γέννηση, ανάπτυξη, δράση και ρόλο του, μέσα στην Επανάσταση, η τροτσκιστική, δεν είχε "αγγίξει" κάποιον δημιουργό έστω και επιφανειακά ως τα σήμερα; Ίσως όχι, αν αναλογιστεί κανείς τις ιστορικές-πολιτικές συγκυρίες των τελευταίων εβδομήντα εφτά χρόνων... Αλλά αυτό έτσι κι αλλιώς είναι μια άλλη ιστορία.

Ο διεθνιστής Κεν Λόουτς λοιπόν αποκαλύπτει το σαφή, κρυστάλλινο προσανατολισμό του καθώς επιχειρεί όχι απλώς να "ζωγραφίσει" το ρόλο του σταλινισμού αλλά να τον ξεσκεπάσει με μια δύναμη και γοητεία που μόνο η έβδομη τέχνη μπορεί: Τα πάντα μέσα απ΄ τη σκοπιά της Επανάστασης και της αναγκαιότητάς της.


Η επανάσταση, η κοινωνική απελευθέρωση ολόκληρης της κοινωνίας απ΄ τα δεσμά ενός ξεπερασμένου κόσμου, είναι πρώτα και πάντα για το δημιουργό. "Δεν μπορούμε να πούμε αφήστε να κάνετε την επανάσταση αύριο. Γιατί το αύριο δεν έρχεται ποτέ". Καθώς σήμερα η σπαρασσόμενη υδρόγειος προχωρώντας στα πρώτα χρόνια του νέου αιώνα προσμένει απ΄ το αμφίβολο αύριο του νέου αιώνα "ίσως κάποιο θαύμα" κάποιο θάμα που η στομωμένη ρομφαία της εξέγερσης δεν έφερε ακόμα, ο Λόουτς γύρισε εξήντα χρόνια πίσω, για ν΄ ανακαλύψει τον κόμπο, αφού στο παρελθόν βρίσκεται το μυστικό για τη λύση του μέλλοντος.

Ένα απ΄ τα σπουδαιότερα κλειδιά για τη σφαγή του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, τη μεταπολεμική πορεία και το δράμα του σήμερα που είναι η απουσία του αύριο, απουσία επαναστατικής λύσης βρίσκεται στα χρόνια του ΄36 -΄39, της Ισπανικής τραγωδίας και της ήττας της επανάστασης. Ο Λόουτς περιγράφει τον Ισπανικό εμφύλιο, την ηρωική, ελπιδοφόρα μα προδομένη εποχή του "Δε θα περάσουν" μέσα από τη δράση μιας πολυεθνικής ομάδας, μιας μικρής μιλίτσια του POUM στο μέτωπο της Αραγονίας, όπου κατατάσσεται εθελοντής ο ήρωας της ταινίας, Ντέιβ, άνεργος κομμουνιστής εργάτης από το Λίβερπουλ.

Η ταινία ιδεολογικά εστιάζεται σε μια μεταμόρφωση (του νεαρού επαναστάτη ήρωά της που μετά από ένα σύντομο πέρασμά του απ΄ το POUM, κατατάσσεται στον - όπως νομίζει - φυσικό του χώρο των σταλινοδιοικούμενων Διεθνών Ταξιαρχιών, σε μια έκρηξη οργής όμως θα σχίσει την κομματική του ταυτότητα και θα γυρίσει στους αγωνιστές του POUM να συνεχίσει τη πάλη του κατά των φασιστών) σαν αποτέλεσμα μιας αποκάλυψης που είναι ο καθαρά αντεπαναστατικός, ύπουλος, προδοτικός ρόλος του σταλινισμού στην υπόθεση της ισπανικής επανάστασης.

Η τραγική απομόνωση της επανάστασης σαν αποτέλεσμα της προδοσίας απ΄ το ίδιο το στρατόπεδο και η συνακόλουθη ήττα της, συμπυκνώνονται με τρομερή οικονομία και ένταση στη συγκλονιστική τελική σκηνή των μνημών του ισπανικού αγώνα: Μόλις πριν λίγο τα παλικάρια της μιλίτσια του POUM είχαν δώσει μόνοι-καθηλωμένοι μεσ΄ στα χαρακώματα μια ανέλπιδη μάχη ενάντια σε μια φασιστική μεραρχία. Είχαν καταφέρει τελικά να τους κρατήσουν, να τους απωθήσουν και να τους νικήσουν. Μόνοι πια, αποκαμωμένοι, δέχονται τις εκ των υστέρων "ενισχύσεις" των "επαγγελματιών" των Διεθνών Ταξιαρχιών, που κάθε άλλο παρά ενισχύσεις είναι... Διατάσσεται ο αφοπλισμός και η διάλυσή τους... Αποσβολωμένοι... Μετά αντιδρούν, ξεσπούν... και μετά το αίμα,... οι νεκροί... Μοιάζει απίστευτο, παράλογο... Η επανάσταση στροβιλίζεται σαν θηρίο στο κλουβί... Και μετά οι φωνές: "Πολεμήσαμε για το τίποτα"... Βουβαμάρα... μα αμέσως μετά: "Θάνατος στους φασίστες", "θάνατος στο σταλινισμό". "Ζήτω η Επανάσταση!".

Είναι μια φορτισμένη αποκορυφωματική στιγμή, πολιτική συμπύκνωση του δράματος του αιώνα μας που ποτέ πριν η οθόνη δεν μας είχε παρουσιάσει. Εδώ, σ΄ αυτά τα ματωμένα υψώματα, δε θα βρούμε ασφαλώς την "Tercena Espana", αυτή την τρίτη Ισπανία, το κρυφό όνειρο κάποιων φοβισμένων μικροαστών και διανοουμένων του εμφύλιου που δεν ήθελαν να είναι με καμιά πλευρά και αναζητούσαν την γαλήνη της ουδετερότητας που δεν υπήρχε πουθενά... Αλλά δεν θα βρούμε ούτε τα δύο παραδοσιακά αντίπαλα μέτωπα έτσι όπως η Επίσημη Ιστορία τα έχει καταχωρήσει και περιγράψει... Αυτές οι σφαίρες κι αυτό το αίμα είναι απ΄ την πλευρά του ίδιου στρατοπέδου, του λεγόμενου Δημοκρατικού... Οι comaradas σκότωσαν τους companeros που δεν θέλησαν να συμμορφωθούν με τους κανόνες ενός βρώμικου-αντεπαναστατικού παιχνιδιού που παιζόταν πάνω στις πλάτες τους.

Η ιστορία και η μελέτη της είναι καθήκον μεροληψίας υπέρ του φορέα του καινούργιου για έναν επαναστάτη. Αν η Τέχνη είναι εξ΄ ορισμού επαναστατική, η πρωτοπορία της τον τελευταίο πολυτάραχο και πολυσήμαντο ενάμιση αιώνα, απ΄ τις επαναστάσεις του 1848, συμμετείχε στις εξελίξεις τους κυριολεκτικά στην πρώτη γραμμή, απ΄ τα οδοφράγματα των ευρωπαϊκών πρωτευουσών... Οι παλινωδίες και οι ήττες των μεγάλων ευρωπαϊκών επαναστάσεων σύγχυζαν και διασπούσαν όπως είναι φυσικό αυτή την πρωτοπορία, η οποία στις αρχές του αιώνα μας βρίσκεται σημαντικά διαιρεμένη και μόνο η επίδραση της ρωσικής επανάστασης την ξανασυσπειρώνει πολιτικά για να ξαναδιαλυθεί απ΄ την πολύχρονη αντεπαναστατική πολιτική του σταλινισμού... Η πολύ συγκεκριμένη φωνή του Κεν Λόουτς δεν έρχεται σήμερα σαν κεραυνός εν αιθρία... Αποδείχνει πως η καλλιτεχνική πρωτοπορία βρίσκεται σε χειμερία νάρκη όχι για λόγους... επιβίωσης αλλά έλλειψης πολιτικής επαναστατικής πρωτοπορίας. Η φωνή του Λόουτς ίσως μοιάζει να φτάνει λίγο αργά και την κάνει λιγότερο θαρραλέα και ηρωική το ότι ακούγεται σε μια εποχή που ο σταλινισμός ιστορία έχει πια πεθάνει μα αυτό δεν μειώνει τη σημασία της γιατί τις συνέπειες της δράσης του ζούμε ως σήμερα.

Από πλευράς ύφους, ο σκηνοθέτης είναι κληρονόμος ενός συγκινησιακού νατουραλισμού που μπορεί από μια άποψη να δείχνει ξεπερασμένος για ένα σημερινό πρωτοπόρο αλλά τελικά αποδείχνεται πρόσφορος και ζωντανός να πραγματευτεί το φλέγον θέμα του. Γυρνάει και δω πίσω, υιοθετώντας τις αγνότερες απ΄ τις στυλιστικές προθέσεις των καλλιτεχνών-επιστημόνων της πραγματικότητας, όταν εκατό και χρόνια πριν, οι γάλλοι νατουραλιστές περιέγραφαν έναν κόσμο αλλαγών που ο παραλογισμός του απαιτούσε μια ριζική επέμβαση, μια ολοκληρωτική Αλλαγή πέρα απ΄ τα όρια της κοινωνίας αυτής, ως την ανθρώπινη ευδαιμονία. Ετσι ο Κεν Λόουτς, στις πολυπλοκότερες σημερινές συνθήκες δεν διστάζει να χρησιμοποιήσει σαν εύληπτο πια κώδικα για να περιγράψει ένα σημαντικό, παρθένο απ΄ τη σκοπιά του σινεμά περιεχόμενο. Είναι αναπόφευκτο να μιλάει με συγκίνηση για αυτά που σφράγισαν το δράμα του αιώνα μας.

Η ποιητική του, όνειρο αγάπης και πάθους για τον άνθρωπο παραμένει η ίδια με τον Van GoghQ "Το χέρι ενός εργάτη είναι καλύτερο από το χέρι του Απόλλωνα του Belvedere". Μορφολογικά κάνει μια αναγκαία αντιστροφή: Ενώ ο Van Gogh (και οι επίγονοι πρωτοπόροι) προσπάθησε να σπάσει τα δεσμά της ζοφερής πραγματικότητας παραμορφώνοντας τις διαστάσεις και εικόνα της τέχνης του ως την τρέλα, ο Λόουτς, επιχειρεί να απεικονίσει απλά την "μεγάλη άγνωστη" παραμόρφωση της κοινωνίας στην ουσία της που αποτελεί ο σταλινισμός, έως τον παραλογισμό. Αντιπαραθέτοντας στην "επίσημη τέχνη" των "ρεαλιστικών" σκουπιδιών και της ψευτιάς και του πεθαμένου σοσιαλιστικού-σταλινικού ρεαλισμού, την ειλικρίνεια αυτού του ταπεινού νατουραλιστικού επαναστατικού ύμνου.


Και αντλώντας μεσ΄ απ΄ τη τραγωδία του πόνου και της ήττας όλη την αισιοδοξία για να βροντοφωνάξει πάλι σήμερα: "Ζήτω η Επανάσταση!". Με σαφήνεια, απλότητα και αγάπη για τον άνθρωπο, ο επαναστάτης διεθνιστής Κεν Λόουτς, με ένα αφοπλιστικό όσο και φορτισμένο φλέγμα ανάλογο του Πικασικού στο προλογικό ανέκδοτο, μοιάζει να μας λέει:

- Τελικά πέρασαν. Να το γιατί.

16/09/2002

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου