Σελίδες

Σάββατο 7 Μαΐου 2011

ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ


ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΚΑΙ ΕΠΙΣΤΗΜΗ

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο θεωρητικό περιοδικό Π.Ο. ΕΡΕΥΝΑ το 1983

ΒΗΧΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ

Η Θρησκεία είναι ιδεολογική μορφή, και αποτελεί φανταστική, απατηλή, ανάποδη αναπαράσταση της πραγματικότητας στη συνείδηση των ανθρώπων. Οι ιστορικές ρίζες της Θρησκείας απλώνουν βαθιά στη μακρινή αρχαιότητα στους πιο παλιούς καιρούς. Η Θρησκεία βγήκε από τις πιο σκοτεινές και καθυστερημένες παραστάσεις των πρωτόγονων ανθρώπων για τη φύση. Οι όροι της υλικής ζωής της πρωτόγονης κοινωνίας, που γέννησαν τη θρησκεία, ήτανε το πολύ χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης της παραγωγής όταν οι εξωτερικές δυνάμεις της φύσης κυριαρχούσαν πάνω στους ανθρώπους. Η βροντή, η αστραπή, ο σεισμός, η θύελλα και η πλημμύρα, το κρύο και το λιοπύρι, η ξηρασία και η πυρκαγιά του δάσους, όλα τα τρομερά στοιχεία της φύσης, που περιστοίχιζαν τον πρωτόγονο άνθρωπο, ήταν γι΄ αυτόν ακατανόητα, αινιγματικά, μυστηριακά. Απέναντι στις τρομερές δυνάμεις της φύσης ο πρωτόγονος άνθρωπος ήτανε σχεδόν ανίσχυρος. Μη μπορώντας να υποτάξει τις δυνάμεις αυτές στην εξουσία του, τους απέδιδε υπερφυσικές ιδιότητες, τις θεοποιούσε.

Με εξορκισμούς, παρακλήσεις (προσευχές), θυσίες, προσπαθούσε να εξευμενίσει τις δυνάμεις αυτές, δηλαδή να τις υποτάξει στην εξουσία του με τη φαντασία του. Έτσι, η αδυναμία μπροστά στις δυνάμεις της φύσης και ο φόβος των δυνάμεων αυτών γέννησαν την πίστη στις υπερφυσικές δυνάμεις, την πίστη στα πνεύματα, στους θεούς ή στο θεό και στο προσκύνημά τους. Πολλοί αστοί επιστήμονες, και θεολόγοι θεωρούν τη θρησκεία φαινόμενο αιώνιο, που χαρακτηρίζει όλους τους ανθρώπους και όλους τους καιρούς. Μα η θρησκεία δεν υπήρχε πάντα. Η ιστορία του πολιτισμού μαρτυράει ότι στο πρώτο - πρώτο στάδιο της πρωτόγονης κοινωνίας δεν υπήρχε κανενός είδους θρησκεία και θρησκευτικές αντιλήψεις. Η θρησκεία εμφανίστηκε σε ορισμένο στάδιο ανάπτυξης της πρωτόγονης κοινωνίας.

Πολλοί αθεϊστές και υλιστές φιλόσοφοι των περασμένων εποχών (π.χ. ο Χόλμπαχ, ο Ελβέτιος, ο Ντιντερό, ο Φόυερμπαχ και άλλοι) θεωρούσαν ότι η θρησκεία έχει τις ρίζες της μόνο στην αμάθεια, στην αδυναμία, στην ανικανότητα των ανθρώπων να εξηγήσουν τα φαινόμενα της φύσης. Αλλά δεν επιτρέπεται να εξηγήσουμε τη γέννηση της πίστης σε υπερφυσικές δυνάμεις μόνο με την αμάθεια. Τον πρωτόγονο άνθρωπο δεν πρέπει να τον βλέπουμε σαν φιλόσοφο που σκέφτεται πάνω στα μυστήρια της ύπαρξης ή πάνω στην ίδια του τη φύση. Αυτός περισσότερο ενεργούσε παρά σκεφτότανε.

Αποδίδουν στο Βολταίρο τον ισχυρισμό ότι η θρησκεία εμφανίστηκε για πρώτη φορά σαν αποτέλεσμα της συνάντησης του απατεώνα με το βλάκα. Οι απόψεις του Βολταίρου και των άλλων αστών διαφωτιστών ότι η απάτη είναι η αιτία της θρησκευτικής πίστης δίνουν λαθεμένη ιδεαλιστική εξήγηση της προέλευσης της θρησκείας. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η απάτη έπαιζε και παίζει μεγάλο ρόλο στην ιστορία της θρησκείας, ιδιαίτερα στις συνθήκες του καπιταλισμού. Η ύπαρξη όμως της απάτης δεν εξηγεί ούτε την προέλευση, ούτε και την τόσο μακρόχρονη ζωή της θρησκείας.

Η ανάποδη, η απατηλή, η φανταστική κοσμοαντίληψη των πρωτόγονων ανθρώπων, γεννήθηκε πριν απ΄ όλα από την πραχτική τους αδυναμία μπροστά στις δυνάμεις της φύσης, από το φόβο μπροστά σ΄ αυτές, από τον περιορισμένο χαρακτήρα των κοινωνικών τους σχέσεων.

Με την εμφάνιση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο στις δυνάμεις της φύσης που κυριαρχούσαν πάνω στον άνθρωπο, προστέθηκαν και οι κοινωνικές δυνάμεις που προξενούν στους εργαζόμενους περισσότερη δυστυχία και βάσανα, παρά οι φυσικές δυνάμεις: "Η αδυναμία των εκμεταλλευομένων τάξεων στον αγώνα ενάντια στους εκμεταλλευτές γεννάει επίσης αναπόφευκτα την πίστη σε μια καλύτερη ζωή ύστερα από το θάνατο, όπως η αδυναμία του άγριου στον αγώνα του με τη φύση γεννάει την πίστη στους θεούς, στους διαβόλους, στα θαύματα κλπ". (Β.Ι. Λένιν, Έργα τ. Χ. σελ. 65, 4η ρωσ. έκδοση).

Ξακουστοί υλιστές πριν ακόμα από τον Μαρξ και τον Ενγκελς, έφτασαν στο συμπέρασμα ότι δεν έφτιαξε ο θεός τον άνθρωπο, αλλά ο άνθρωπος έφτιαξε τον Θεό. Οι άνθρωποι ανακάτεψαν τους θεούς και με τα ζώα και τα φυτά. Οι κάφροι π.χ. της Νότιας Αφρικής, προσφέροντας θυσία στα πνεύματα των πεθαμένων προγόνων, ζητούν απ΄ αυτούς υγεία, προστασία και πολλαπλασιασμό των κοπαδιών των βουβαλιών. Στους κάρες (Βιρμανία) που βρίσκονται σε σχετικά ψηλότερη βαθμίδα ανάπτυξης, είναι διαδομένη η αντίληψη, ότι ψυχή ("λα") έχουν όχι μόνον οι άνθρωποι και τα ζώα μα και τα φυτά. Η όχι καλή ανάπτυξη του ρυζιού εξηγείται με το ότι το άφησε η "λα" (ψυχή). Για να ξαναφέρουν στη ζωή τα μαραμένα κλωνιά του ρυζιού, οι Κάρες απευθύνονται με την εξής προσευχή στη ψυχή του ρυζιού! "Ω έλα, ψυχή του ρυζιού! Γύρισε στον αγρό, γύρισε στο ρύζι!... Έλα από τη δύση, έλα από την ανατολή! Από το λαιμό του πουλιού, από το στόμα του πιθήκου, από την προβοσκίδα του ελέφαντα!... Απ΄ όλα τα αμπάρια! Ω ψυχή του ρυζιού γύρισε στο ρύζι!...".

Για το πώς η εξέλιξη της θρησκευτικής πίστης ακολουθούσε τη κοινωνική εξέλιξη, φαίνεται από το παράδειγμα της μετατροπής των θεών των γενών σε θεούς των φύλων, των θεών των φύλων σε θεούς εθνικούς και τέλος σε ενιαίες "παντοδύναμες" θεότητες των παγκόσμιων μονοθεϊστικών θρησκειών. Οι μεγαλύτερες παγκόσμιες θρησκείες είναι η χριστιανική, η μωαμεθανική (Ισλάμ) και ο βουδισμός. Όμως η θρησκεία και η επιστήμη αλληλοαποκλείονται. Ο διαλεκτικός υλισμός ειδικά είναι αδιάλλαχτος απέναντι σε οποιεσδήποτε προλήψεις, απέναντι σε οποιονδήποτε πνευματικό ή κοινωνικό ζυγό. Ο μαρξισμός - λενινισμός έκανε και κάνει πάντοτε συνεπή, αδιάλαχτο αγώνα ενάντια σε όλα τα είδη του σκοταδισμού. Ο Μαρξ από τα πρώτα έργα του ασχολήθηκε με τη θρησκεία και στην "Κριτική της Χεγκελιανής φιλοσοφίας του δικαίου", έγραφε: "Η θρησκεία είναι ο αναστεναγμός του καταπιεζόμενου πλάσματος, ψυχή του άκαρδου κόσμου, πνεύμα των άπονων δύσκολων καιρών. Η θρησκεία είναι το αφιόνι του λαού".

Σε όλα τους τα φιλοσοφικά έργα ο Μαρξ και ο Ενγκελς μίλησαν για τη θρησκεία και ο Λένιν κριτικάροντας τους "θεοδημιουργούς" του Μ. Γκόρκι έγραψε: "Δεν είναι σωστό ότι ο θεός είναι σύμπλεγμα ιδεών, που ξυπνάν και κατευθύνουν τα κοινωνικά συναισθήματα. Αυτό είναι μπογκντανοφικός ιδεαλισμός, που σκεπάζει την υλική προέλευση των ιδεών. Ο Θεός είναι (ιστορικά και στην καθημερινή ζωή) πριν απ΄ όλα σύμπλεγμα ιδεών, που γεννήθηκαν από τη βαριά καταπίεση του ανθρώπου και από την εξωτερική φύση και από τον κοινωνικό ζυγό, σύμπλεγμα ιδεών που στερεώνουν αυτή την καταπίεση και αμβλύνουν τον ταξικό αγώνα. Στην ιστορία υπήρξε εποχή που παρά την τέτοια προέλευση και την τέτοια πραγματική σημασία της ιδέας του Θεού, ο αγώνας της δημοκρατίας και του προλεταριάτου διεξαγόταν με τη μορφή του αγώνα της μιας θρησκευτικής ιδέας ενάντια στην άλλη. Μα και η εποχή αυτή πέρασε προ πολλού".

Αλλά το βιβλίο που ξεσκεπάζει τους θεωρητικούς της θρησκείας είναι το περίφημο "Υλισμός και εμπειριοκριτισμός" (Λένιν). Η επιστήμη λοιπόν εξοπλίζει τον άνθρωπο με πραγματικές γνώσεις, αυξάνει την εξουσία του πάνω στη φύση και πάνω στα κοινωνικά φαινόμενα, πλαταίνει τον ορίζοντά του, του δίνει την ικανότητα προσανατολισμού, την καθαρότητα της προοπτικής της εξέλιξης.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου